2010 yılının 16-17-18 Temmuz günleri arasında, çok uzun zamandır gitmeyi planladığım Küre Dağları bölgesine nihayet gitme fırsatını bulabildim; burası dünyadaki 200 ekolojik bölgeden biridir ve doğaseverler ya da macera arayanlar tarafından mutlaka görülmesi gereken bir bölgedir.
Aşağıdaki fotoğrafta, Horma Kanyonu 2. kademeye çıkışımıza yardımcı olan ve daha ötelere gitmemiz için bizi teşvik eden Bartınlı Fikri bey görülmektedir ve yukarıda da ağaç dallarına tutunarak bir uçurum yan geçişi yapıp kanyonun 2. kademesine girişimiz görülmektedir. Buralarda fotoğrafı ancak tek elle çekebildik, çünkü öteki el dala tutulu kalmalıydı!..
Batı Karadeniz'de yer alan Küre Dağları bölgesi Türkiye'nin en az el değmiş ve bu nedenle de en çok korunmuş, en vahşi bölgelerinden de biridir aynı zamanda. Bunca yıldır doğada dolaşan biri olarak ilk kez burada, uzaktan da olsa bir ceylan gördüm; arabadaydık, yolda öylece durup bize bakmıştı. İlk kez bu denli çok canlı çeşitliliği olan Amazonsal bir ormanda, kelebekler arasında yürüdüm.
Aşağıdaki fotoğrafta Sümenler Köyü Kazla mahallesinden yerel rehberimiz Ümit Öksüz görülüyor; Ilgarini mağarasına bizi o götürdü; bölgeyi iyi biliyor, çünkü o civarların çocuğu. Telefonu da şöyle: 0531 409 76 67. Biz bu rehberi Park Ilıca'daki Osman bey aracılığıyla bulduk. Mağaradaki ayrıntılar bağlamında çok fazla bilgisi yoktu, ama yolu iyi biliyordu. Çiçek isimlerini öğren dediğimizde "O kız işidir," şeklinde bir yanıt vermişti; eğer orada rehberlik yapmayı düşünüyorsa ileride bunları da öğreneceğinden eminim.
Buralarda bir de Kör Ali lakaplı bir rehber varmış, ama biz onu hiç görmedik, fakat ünlü olan, tecrübeli olan, bölgenin her yerini bilen rehber buymuş.
Bölgeden haberdar olmam, bir kayıp haberinden sonra olmuştu; sanırım 9 yıl kadar önce, 2001 yılı Ağustos ayında 5 İstanbullu dağcı bölgede bulunan Valla Kanyonu'na girmiş, onlarla bağlantı tamamen kesilmiş ve 5 gün sonra kanyondan çıkabilmişlerdi!.. Kanyonun tamamı sanırım 4 yıl kadar önce geçilebildi.
1994 yılında kaybolmaların ilki yaşanmış, İTÜ'lü 4 öğrenci kaybolduklarından 14 gün sonra Cide'den çıkmışlardı. O günden bu yana Valla ismi zihnimin bir köşesine yerleşmişti. Birazdan, bölgeye dair izlenimlerimi değerli okuyucuyla paylaşacağım. Bu keşif etkinliğine Nazım hoca, Jale, Şule ve ben katıldık. Sağlam bir ekipti; zamanlamalara çok güzel uyuldu; 7.45'i kahvaltı saati olarak kararlaştırdığımızda 7.45'te herkes orada oluyordu. Zorlu aktiviteler bitinceye kadar alkol alınmadı. Uyum ve disiplin, espiriler ve özgürlük içerisinde keyifli bir etkinlik yapıldı; performanslar da iyi düzeydeydi. Aşağıdaki fotoğrafta Park Ilıca çalışanı Osman Sargut solda görünmektedir.
Yazımın sonunda okuyucuların bölgeye dair önemli ölçüde bilgi edineceklerini ve bölgeyi zihinlerinde renkli bir şekilde canlandırabileceklerini düşünüyor, insanların bu bölgeye gitme arzularının fitilini ateşlemeyi de umut ediyorum. Ankara Dağcılık Kulübü ADK ekibi olarak da Park Ilıca'da "kalmalı" ve "bölgeyi keşfetmeli" bir etkinlik düzenlenebilir; Tahsin hoca için de orada güzel bir mangal yeri var ve her gece mangal yanmaktadır!.. Romalılar, mezar taşlarına şöyle yazarlarmış: Siste Viator! Dur Yolcu anlamına gelir bu. Ben de bu yazıyla "Dur Yolcu!" diyorum, buraları görmeden geçme!.. Siste Viator!..
Hayal gücü bir hayli yüksek olan ve geleceğin icatlarına dair isabetli öngörülerde bulunduğu için "Bilim Falcısı" olarak da bilinen üstat Jules Verne'nin 1864 yılında yazdığı Arzın Merkezine Seyahat isimli bir kitabı vardır. Kitapta genç Axel, amcası Profesör Lindenbrock'la İzlanda'daki bir yanardağdan rehberleri Hans Bjölk'le birlikte içeri girerek dünyanın merkezine doğru bir yolculuk yaparlar. Birazdan anlatacağım ve üstte fotoğrafını verdiğim Ilgarini mağarasının girişi de insana böyle bir duygu verir; sanki orası Arzın Merkezine açılan gizemli ve dev bir kapıdır!.. Biz, o dev kapıdan içeri girdik; bu yazı, o kapının ve başka kapıların bir öyküsüdür. Yaşam, kapalı kapıları açtıkça, şehirlerden, o aptal beton yığınlarından, sığlaşmış şehir yaşamından kaçtıkça, derinliğini yitirip ruhsuzlaşmış, robotlaşmış çıkarcı şehir insanlarından, bütün o yapaylıktan, ihtiras çamurları içine gömülmüş sözde modernlikten uzaklaştıkça güzelleşir. Ruhun (Yani zihnimizin) ve bedenin kurtuluşu doğadadır. Şehir çürütür; doğa canlandırır!.. Hiç kimse şehirde dirilemez; şehir, yalnızca zombiler, yaşayan ölüler, yaşamayan robotlar yaratır!..
16 Temmuz Cuma günü saat 10.30'da, neredeyse bütün trekking malzemelerimizi, kasklarımızı, batonlarımızı, kafa lambalarımızı, bandanalarımızı, kene ve sivrisinek kovucu spreyleri, tozlukları yanımıza alıp Ankara'dan yola çıktık; otobana Nazım hocanın taze KGS kartı ile girerek Gerede'ye gittik. Gerede 113 km uzaklıktadır. Gerede'den, her gördüğümde bana 18. ve 19. yüzyıllardaki Sanayi Devrimi'nin çirkinliğini anımsatan fabrikalarıyla ünlü Karabük'e geçtik; bu da 80 km kadardı. Oradan 8 km daha gidip Safranbolu'ya ulaştık. Karabük'le Safranbolu artık birleşmişler gibi bir şeydi. Safranbolu'da kısa bir gezinti yaptık, Cinci Han'ın ve Lokumcuların önünden geçip hem yemek yemek ve hem de kıymalı börek tadındaki Safranbolu Bükmesi'ni tatmak üzere Kadıoğlu Şehzade Sofrası'na gittik. Yemek yerken sağanak yağmur başladı. Yemeği bitirdiğimizde yağmur da bitti. Cevizi ve yufkası fazla kızarmış ev baklavasından pek memnun kalmadan; çifte kavrulmuş lokumu dönüşte almak üzere yola koyulduk. Nazım hoca rejim yaptığından salata çorba türü şeyler yedi ama çoğu kez de rejim yaptığını unuttu!.. Yol boyunca, "Jale ve Şule yapımı" peynirle yoğrulmuş dereotlu poğaçadan, daha doğrusu lezzetli çörekten yedik. Gökyüzü, dünyanın en yetenekli ressamlarından biridir; aşağıdaki resmi o çizdi!..
Bir sonraki durağımız hindi üretiminde meşhur olan Eflani'ydi. Eflani'ye ulaştık ve şehrin meydanındaki güzel bir hindi heykelini geride bıraktık. Eflani'den Pınarbaşı yönüne doğru ilerledik. Pınarbaşını da geride bırakıp Şenpazar'a giden karayolunda kuzey doğuya doğru bir müddet daha ilerledik; bir süre sonra Valla Kanyonu'yla Ilıca Şelalesi'ne giden yol ayrımına geldik. Biz, Ilıca'ya doğru yani sağdan aşağıya devam ettik.
Ormanlık vadiden inişte heyecan başlar; her yerde ceylan, ayı türü yaban hayatı levhaları vardır. Ilıca köyüne inmeden önce uzaklardan muhteşem Valla Kanyonu görünür; kuzeye doğru Cide'ye kadar uzanır bu kanyon. Ürkütücü bir görüntüdür; sanki dağ ikiye ayrılmıştır, ortadan ikiye yarılmıştır. O iki uçtaki uçurumun arasına camdan bir köprü yapılabilse, dünyanın en ürkütücü cazibe yerlerinden biri yaratılabilir. Biz, vadiden aşağıya inip "Ilıca I" yazan köprüye yakın yerdeki tesise girdik. Köprüyü geçmeden hemen sağdadır bu tesis.
Bu gidiş yolunun bir de Kastamonu üzerinden alternatifi vardı; fakat o seçenek biraz daha uzundu. Bu güzergahta Ankara-Çankırı-Ilgaz-Kastamonu-Azdavay-Pınarbaşı-Ilıca yapılır. Ilıca Şelalesi, bizim bu etkinlikteki ilk hedefimizdi. Küre Dağları Milli Parkı sınırları içindeki Park Ilıca isimli bir tesiste önceden yer ayırtmıştık. Burada toplam 14 tane bungalow ahşap kulübe vardır; bunlar dublekstir; tek katlı olanları da vardır; yataklar temizdir, 100 derecelik sıcak su vardır!.. Önceden yer ayırtmazsanız haftasonu yer bulamayabilirsiniz. Ücreti, gecelik 45 lira kadardır. Biz, 2 geceliğine yemekle ve kahvaltıyla beraber kişi başı 125 civarında bir şey verdik; oldukça hesaplı ve stratejik bir yer. Orası merkez üssü yapılıp pek çok noktaya gezi düzenlenebilir.
İlk aşamada bu tesisin yakınlarını keşfetmeye karar verdik. Ilıca köyünde bir Roma dönemi Ayazma'sı varmış. Ayazma, Rumların kutsal saydıkları kaynak veya pınara verilen bir isimdir. Ayazama'yı ancak Pazar günü görme olanağı bulduk. Uzakta bir yer sanıyorduk ama yattığımız yerden sadece 3 dakika uzaklıktaymış; içindeki suyun sıcaklığı 23 derece kadardır!.. Bu sözcük hoşuma gitmişti. Köken itibariyle Hagi'dan geliyor, aya diye okunuyor ve kutsal demektir "aya." "Ma" ise su anlamına geliyor. Ayazma! Kutsal Su!..
Bölgenin turizmden henüz yeterince faydalanmıyor olması bir açıdan bu bölge için bir şanstır. Dünya Doğal Hayatı Koruma Vakfı WWF (World Wildlife Fund) Avrupa'da korunması gereken 9 sıcak noktadan biri olarak Kastamonu Bartın arasındaki 37 bin hektarlık Küre Dağları Milli Parkı'nı saptamıştır. Onların web sitesi de şudur: http://www.wwf.org.tr/ Zaman zaman bu siteye girip projeleri incelemek güzeldir.
Aşağıdaki fotoğraf, yürüdüğümüz yerlerdeki sık bitki örtüsüne iyi bir örnek teşkil ediyor; insan, otların, çalıların arasında kaybolabiliyor. Arılarla, kırkayaklarla, koca koca böceklerle ve neşeli kelebeklerle içiçe yapılan bir yürüyüşü vardır buradaki ormanların.
Yukarıda bahsettiğim vakfın amacı Dünyanın en değerli yaşam alanlarını korumak olduğuna göre bizim gittiğimiz bölge de yeryüzünün en değerli yaşam alanlarından biri demekti. Küre Dağları dediğimiz şey 300 km uzunluğunda bir bölgedir; mağara ve kanyonlar açısından da ülkemizin en zengin alanlarından biridir.
Bu civardaki ekosistemde 675 bitki türü yaşıyor. Bu sadece saptanmış sayıyı belirtiyor; eminim ki gerçek sayı çok daha yüksek. 100 kadar bitki türü de endemiktir, yani sadece o bölgede yetişir.
Buranın "Sıcak Bölge" ilan edilmesi 1998 yılında gerçekleşmiş, ondan sonra Milli Park ilan edilmiş, ki bu da bizim açımızdan bir ayıptır; bu bölgeyi korumak, bizim kendimize ve insanlığa karşı bir görevimizdir; eğer ahlaklı bir toplumsak buraları koruruz, ahmak ve ahlaksız bir toplumsak buraları yok ederiz; tarih, toplumları neyi nasıl koruduklarıyla da yargılar ve sonsuza dek mühürler; tarihin dövmesi kalıcıdır, silinmez!.. Avrupa'nın Acil korunması gereken 100 ormanından birini, birileri bize "koruyun!" demeden bizim kendiliğimizden korumamız gerekirdi. Bu bölgenin göknar ve kayından oluşan ormanları bilge ormanlardır; Avrupa'nın en yaşlı, en çok görmüş geçirmiş ormanlarındandır.
Cuma günkü programımız temelde, doğal jakuzileri olan Horma Kanyonu'nu keşfetmek ve Ilıca Şelalesi'nde yüzmekti. Kanyonun içinden geçen çayın ismi Zarı çayıdır. Kaldığımız tesise yürüyerek 20 dakika mesafede bu kanyonun sonuna, yani bitiş noktasına varılır. Şelale, kanyonun bitiş noktasıdır. Kanyon 4 km uzunluğundadır; içinde 7 şelale yani 7 kademe vardır. Su, taşlardaki kireçleri aşındırmış ve kanyon boyunca pek çok çukur ve kazanlar oluşmuştur. Normalde Horma Kanyonu'nu geçmek için teknik malzeme gerekir. Çekiç, makara, can yeleği, duvar sabitleme işleri için bolt denilen özel çiviler, karabina denilen kilitli çelik halkalar vesaire şeklinde uzunca bir malzeme listesi lazımdır. Kanyonun başlangıcından girilirse bazıları 20 metreyi bulan ip inişleri gerektirir. İp inişleri derin sulara yapılıyor. Bu tür aktivitelerde kanyonu daha önce geçmiş insanlarla irtibata geçmek de akıllıca bir iş olur. Bir işi sizden önce yapmış olanların deneyimlerinden ve teknik raporlarından yararlanmak her zaman zekice ve doğru bir davranıştır. Kanyonun uydu görüntüleri, topografik haritası gibi ayrıntılar sürprizleri önleyebilir. Elbette kanyonun derinliklerine inildikçe psikolojik sağlam duruş da gereklidir ve belki de en önemlisi budur; bazı yerlerde 2 metrelik boşluklar olur, buraya makara kurulup karşıya geçilir. Kapalı su koridorlarında güneş olmadığından sular çok soğuktur.
Biz bu teknik işlerin sıkıcılığından uzakta kalıp, kanyonda teçhizatsız, kasksız ne kadar ilerleyebilirsek kardır mantığıyla yola çıktık!.. Teknik tırmanış için bolt çakacak çekicimizi bırakın elma soyacak çakı dahi yanımızda yoktu; ama birileri "biz boltları çakacağız, makaraları kuracağız bizle gelin" deselerdi sanırım "ok" diyecektik ve ben kesinlikle boltların hangi ülke yapımı olduklarını, çeliklerinin sağlamlığını, bolt çakan kişinin ayrıntıcı ve şüpheci bir zihne sahip olup olmadığını espiriyle karışık olarak soracaktım!.. İşin doğrusu şu ki, kendi boltumu kendim çakmayı tercih ederim; en azından bir yamukluk olursa başkasını değil kendimi suçlarım!..
Kanyonun sonunda 15.67 metrelik bir iniş vardır. Burası ünlü Ilıca Şelalesi'dir ve biz buradan, sağından ya da solundan kanyona bir şekilde girmek niyetindeydik. Doğal çakıldan kıyısı olan Ilıca şelalesi havuzunda yüzülebilmektedir. Mesafeleri de vermekte yarar var. Ilıca köyünden ya da Park Ilıca tesisinden şelaleye gitmek 10 dakika kadardır; şelaleden Horma kanyonunun sonuna ulaşmak ise 15-20 dakika kadar sürüyor. Aşağıda, Ilgarini mağarasının girişinin büyüklüğü görülmektedir.
Cuma günü öğleden sonra Park Ilıca tesislerine varmıştık; Osman Sargut'la görüşüp eşyaları odalara yerleştirdik. Park Ilıca'nın sahibi Sabri Yılmaz, çakırkeyif bir insan, rakı içmeyi, müşterilerle sohbeti seviyor; Pınarbaşı'nda oturuyor, kereste fabrikası var; hemen her gece tesise geliyor sanırım. Asıl işlerle İstanbul'da oturan oğlu Erol Yılmaz ilgileniyor; biz oradayken onunla da tanıştık; başarılı bir tesis kurmuşlar; onları tebrik ve takdir ediyorum. Osman bey ise tesisteki işleri bilfiil yapan kişi. Duygu, Doğa ve Kerim isimli 3 çocuğu var; 30 yaşındaki eşi Nuray yemekleri yapıyor; onca ev işine rağmen şaşırtıcı bir şekilde mutlu ve neşeli bir kadın. Osman bey efendi ve espirili biri. Küçük kızı Doğa, orada kaldığımız 2 gece boyunca eğlencemiz oldu. 2 yaşında, zeki bir kız; son derece hareketli ve cadımsı!.. 10 yaşındaki abisi Kerim ise ciddi ve bilgiç, ama sevimli. Duygu ise 12 yaşında olmasına rağmen fazlasıyla olgun duruşlu ve çok sessiz. Restorandaki garsonlar ve tesisi işletenler bir anlamda bunlardı! Tesisin, samimi ve insanlara güvenen bir havası vardı. Park Ilıca'nın geniş çayır avlusuna çadır kurmak da mümkün; ama yatak varken çadır pek cazip gelmez bence. Ahşap kulübelerin havasını solumak gerek.
Orada kaldığımız 2 gün boyunca pastoral yaşamın harika anlarına, horozların derin ötüşlerine, milyarlarca yıldızın göklerde büyük bir berraklıkla parıldayışlarına, sabahın çiylerine, o kristal şebnemlere, uzaktan duyulan melodik su seslerine tanık olduk; şehirlerde yaşamak, bu tür yerleri görünce insana aptalca geliyor. Sanırım şehrin kırsal yaşama en önemli üstünlüğü ise böceklerin az oluşudur!..
Saat 16 civarları batonlarımızı alıp yürüyüşe geçtik. İlk gün, levha kurbanı olduk diyebilirim. "İleride levha var, sola gidince Horma Kanyonu, sağa gidince Ilıca şelalesi" dediler. Biz, Ilıca şelalesi levhasını görünce herhalde sol da Horma'ya gider dedik. Halbuki Ilıca Şelalesi yazan yerden yürüyüp 5 dakika daha gidince Horma-Ilıca ayrımı levhası varmış!.. Bizim girdiğimiz yol da Likya Yolu gibi işaretlenmişti, hiç şüphelenmedik. Kırmızı beyaz işaretleri sağda solda keşfederek devam ettik; 1.5-2 saat kadar enfes bir parkurda yukarı doğru aşırı terleyerek tırmandık. İlk 20 dakikadan sonra işaretler yok olmuşlardı ama biz devam ettik; bir tür dere yatağından ilerledik. Temmuz ayında, sık ağaçların müthiş serinliğinde ve alacakaranlıkta, Amazonvari bir sıklıktaki ormandaki yürüyüşümüzden pek bir mutlu olduk.
Aşağıdaki fotoğraf, yörede yaşayan kadınların günlük giysisidir; biz bunları düğün kıyafeti sanmıştık. Küçük kızın ismi Aleyna'ydı; işlemeli yelekli annesi ise dertliydi; kocası bar kadınıyla kaçmış, anlatacak çok şeyi, bizimse dinleyecek az zamanımız vardı, yoksa, bir yaşamın öyküsünü dinlemek her zaman güzeldir!.. Bu bölgede kimle konuştuysak içten davrandılar; merhaba dediklerimiz hemen tokalaşıp uzunca konuşmaya başladılar; çok yardımseverdiler, çok içtendiler.
Horma Kanyonu'nun girişi iyice sağda kalmış, kanyondan uzaklaşmış, 50 metrelik bir kaya duvarına yaklaşmıştık. Hava hızla kararıyordu; çok fazla patikaya girmiştik, kaybolma riski belirmişti; doğada yön bulma konusunda aramızda uzman yoktu; bunu telafi etmek için Şule, birkaç yerde taşları üstüste koyup işaret bırakmıştı; fakat galiba en iyi yöntem sprey boya alıp dönüşte yolu kolayca bulmak için belli yerleri spreylemekti; pratik ve basit bir çözümdü bu. Kafa lambalarımız olmadığından geceye kalmamak için süratle Park Ilıca'ya geri döndük. Bizim, bir anlamda yanlışlıkla keşfettiğimiz parkur, henüz proje aşamasında olan ve sadece ilk 20 dakikası işaretlenmiş "yeni bir parkurmuş." Temmuz sıcağında bile serince yürünebilecek, kırmızı mantarlarla dolu enfes bir parkurdu. Sanırım bu parkuru 4-5 saate çıkarıp, dağın solundan dolaştırarak Horma kanyonunun bir yerine ulaştırabilirler ve 10 saatlik mükemmel bir yürüyüş yolu haline getirilebilirler.
Saat 19.30'da mayoları alıp bu kez Ilıca Şelalesi'ne gittik. Tesisten çıkıp Ilıca I köprüsünden sağa dönüp ilerleyerek Şelale Gözleme'ye ulaşılır. Burada Competus Keşif Konvoyu'na ait çok sayıda cip gördük. Bunların şöyle bir siteleri var: http://www.competus.com.tr/
Şelalenin olduğu kapalı vadi gerçekten egzotik bir yer; bölgeye yaklaşınca insan kendisini masal aleminde dolaşıyor hisseder; ağaçlar ve kayalar hep yosunludur; Yüzüklerin Efendisi filminden sahneler belirir; bu sürrealist görüntü, insana özel bir yerde olma duygusu verir; fantastik bir ormanın sihirli kollarındasınızdır artık. Şelale, 3 saatlik şıpır şıpır terleten yürüyüşten sonra bize ilaç gibi geldi; sanki biz ölmüş Lazarus'tuk ve İsa da şelaleydi. Diriliş, suya girer girmez gerçekleşti; su, Vaftizci Yahya gibi bizi kutsadı, adeta ruhumuzu (yani zihnimizi) arındırdı. Hava iyice karardığından etrafta pek bir kimse kalmamıştı. Birileri bizi uzaktan videoya çekip gittiler.
Şelaleye yaklaşıp suyun biraz altına girme çabaları hiç de kolay değildi. Şelalenin yarattığı akıntı sizi kıyıya itiyordu. Ben bir ara iyice yaklaştığımda birileri yukarıdan bana çakıl taşları atıyor sandım; bu, suyun gücüydü. Bedene yüksekten çarpan minik damlalar biraz can acıtıyorlardı, sanki insanın sırtına iğneler batıyordu. Şelalenin soğuk sularından sonra yürüyüşün yorgunluğu tamamen sıfırlandı. Dönüş yolunda Şelale Gözleme lokantasında patatesli ve peynirli gözleme yedik.
Aşağıdaki fotoğrafta cadı Doğa uyurken görülmektedir. Bu çok şirin kız, canlı bir şekilde konuşurken aniden uzanıp başparmağını emerek uykuya dalmayı başarabiliyordu. Bazen eline kocaman bir karpuz kabuğu alıp onu kemiriyordu; babası Osman bey ise kabukları eşekler yer diyerek ona takılıyor, fakat uzaktan sevgiyle ona bakarak bu ufaklığı izliyordu.
İlk hedefimiz tamamlanmıştı. İkinci hedef Küre Dağları üzerinde bulunan Toprakini Kayası'nın kuzey yamacıydı, yani Ilgarini mağarasıydı. Akşam 9 civarlarında sıcak duştan sonra yemeğe oturduk. Ispıt otundan yapılmış bir yemekle (yani Ispıt Çiçeği Kavurmasıyla) açılışı yaptık. Hodan ya da Isput da derler buna. Kömürde ızgara edilmiş tavuk kanat geldi; çoban salata vardı; rakı da vardı ve sanırım Tahsin hocanın buraya gelmek istemesi için önemli öğeler mevcuttu. Jale ve Şule tavuğun market tavuğu olduğunu söylediler; bense köydeyiz, bu kesin köy tavuğudur dedim ama onlar haklı çıktı. Köy tavuğu çok daha lezzetli olurmuş. Fakat tavuk kanat da yine de çok lezzetliydi. Yemekte tatlı yoktu ve ben buna üzüldüm. Kaliteli bir tatlıyla sonlandırılmamış bir yemek bende hep "eksik kalmış" yemek duygusu oluşturur. Ahşap kulübelere geri döndük. Ben, deliksiz bir uyku çekemedim, "delikli" bir uyku çektim, çok fazla uyandım ama sabah üzeri dalmayı başardım; şansımızdan, odaya hiçbir sivrisinek girmemişti; kapıları hep kapalı tuttuk. Tesiste cep telefonları çekmiyordu ama sabit hat vardı; Cuma akşamı buradan ailelere, "Merak etmeyin yaşıyoruz" telefonları yaptık. İnsan, bir mahkumdu; bir yere gittiğinde sevdiklerine nerede olduğunu bildirmek zorundaydı, çünkü o bir mahkumdu; şartlı tahliye edilmişti, nerede olduğunu sürekli olarak bildirmeliydi!..
Nazım hoca, kendi deyimiyle acul (aceleci, hızlı) biri olarak çamaşırları hemen makineye verdi. "Acul olmaktansa sabırlı olsaydım pek çok şey başıma gelmezdi" özeleştirisini de yaptı. Bir "acul kervanı" varsa eğer, ben de o kervandayım; çoğu kez sabırlı değilimdir, her şeyi çabuk yapmak isterim, çünkü zamanımız yok, zaman kısa; zaman, yalnızca aptallar için uzundur. Hiçbir zaman zamanımız yoktu, çünkü yarın yoktur; her şey hızlı yapılmalı. Eğer Şeytan da acele işe karışacaksa karışsın; bu, Şeytan'ın bir sorunudur, bizim değil!.. Bizim görevimiz hızlı olmaktır!..
Artık 2. hedefimiz Arzın Merkezine Seyahatti. Kızılcık benzeri bir reçelle, yağa kırılmış yumurtayla, taze peynirlerle kahvaltı yapıp yola çıktık. Yerel rehberle buluşup tırmanmaya başlayacaktık. Bu bölgedeki levhalamalar çok kötüydü; otlara gömülmüş ve sadece Pınarbaşı'ndan gelirkenki açıdan görülebilen zayıf levhayı kaçırıp yanlış yöne giderek yarım saat ve hatta daha fazla kadar kaybettik; bu bölgede pek benzin istasyonu yoktur, o yüzden benzini Eflani ya da Pınarbaşı'nda full yapmak akıllıca olur. Gideceğimiz yol esasen çok basitmiş. Park Ilıca'dan 12 km uzakta bulunan Pınarbaşı yönüne doğru 3 km kadar yukarı çıkınca sağda Valla-Ilıca ayrımına gelinir. Buradan Valla köyüne daha doğrusu Valla mahallesine doğru yola çıktık. Yollar zaman zaman epeyce bozuktu. Muratbaşı'ndan geçtik. Tesisten rehbere ulaşmak zaman kayıplarıyla birlikte 1.5 saatten fazla sürdü. Giderken Valla mahallesinin içine saptık. Cip tarzı 4 çeker araçlarla bu yollar daha güvenlidir, yoksa aracın altı vurabilir ve çamura saplanılabilir. Oradan devam edip Kanlıçay'ın üzerindeki beton köprüyü geçerek Kayadibi köyüne gittik. Bu Kanlıçay, Devrakani çayı ile birleşerek Valla Kanyonu'nu oluşturmuşlardır.
Kayadibi köyü civarlarında 4 kişi bir arabanın önünde bize el salladılar. Sonrasında arabayla onları takip ettik. 1'i zayıf ötekiler iri yarı 4 kişiyle mağaraya çıkma durumu olursa bunu güvenlik mantığımız bağlamında kesinlikle kabul etmeyecektik. Bir yerde arabadan zayıf biri indi. Rehberimiz Ümit Öksüz'dü. Onu arabaya alıp yola koyulduk, arkadaşları köye gittiler. 22 yaşında efendi biriydi Ümit. Sümenler Köyü Kazla mahallesinde yaşıyormuş. Biz, buraya yakın Sorkun yaylasına gittik; ama orada Sorkun yaylası diye bir levha aramayın çünkü yok, en azından ben göremedim, kaçırmış da olabilirim.
Harika bir yaylaydı; yakında festival de olacakmış orada. Ilgari'niyi görmek için sabırsızlanıyordum. Bu bölgede bazı araştırmalar da yapılmıştı. Anadolu Speleoloji Grubu ASPEG gibi grupların çalışmalarına hızlı bir şekilde gözatmıştım. İnsan, beynini bilgi çöplüğüne dönüştürmemelidir; ben burada yazdıklarımı kısa bir süre sonra unutacağım, pek çok şey öğrendim ve bu bilgilerle işim tamamlandı; onları hafızamda tutmayacağım, istesem bile tutamam zaten; belki ancak bir kahvenin dibinde kalan tortular misali birkaç şey kalacak. ASPEG grubu, BM destekli Küre Milli Parkı Projesi yapmışlardı. Speleoloji de, mağara bilim dalıdır. Aşağıda, Nazım hoca Horma Kanyonu içinde büyükçe bir kayaya tırmanmış, üzerinde serinlerken görülmektedir.
Antropolojik kalıntıların da bulunduğu Ilgarini, dünyanın 4. büyük mağarasıydı ve prehistorik açıdan önemliydi. 858 metrelik uzunluğa kadarki bölümü gezmek mümkündür; derinliği ise 250 metredir; aşağıya zikzaklarla inilir, bazı yerler çok kaygandır, düşüp başı dizi vurmak kolaydır. Pınarbaşı merkezden 36 km uzaklıktadır Ilgarini. Sorkun yaylasında araba bırakılır; buralar güvenlidir, güvenli olduğu söylenir; yani arabaları dönüşte yine orada sapasağlam bulursunuz!.. Zaten köylüler orada araba görünce birilerinin Ilgarini'ye gittiklerini bilirlermiş.
Mağaraya giden 2 ayrı yol vardır; yollar Likya benzeri iyi bir şekilde işaretlenmiştir ve hatta 3 hafta kadar önce işaretlenmişlerdir; ama bazı yerlerde işaretler kaybolur ve yerel rehber almak akıllıcadır; buraya rehber almadan gidip de dönenler çok olmuştur, ama biz ikinci kez gitsek sanırım rehber almadan oraya ulaşabiliriz. İşaretler olsa bile öyle yerlere geliniyor ki sanki oradan hiç kimse geçmemiş, doğru yol burası olamaz diyorsunuz, çünkü ortada yol yok, sadece çalı ot ve çiçeklerle kaplı bir alan var. 1. yol çok dik ve az ağaçlıdır, sıcakta çıkış için tercih edilmez; Topdüz rotası diyebiliriz buna. 2. yol nispeten daha az eğimli ama daha uzuncadır ve buna da Ejder Rotası diyebiliriz. Mantar ve Ejder mağaralarını görmek isteyenlerin buradan çıkmaları daha zekice olur. Biz de bu 2. yolu yani Ejder Rotasını kullandık. Bu rota, yaylanın içindeki ya da ucundaki piknik masalarının bulunduğu yerden başlar. Bitki örtüsü çok canlıydı. Başlangıçta olmasa da sonradan oldukça dikçe bir patikadan, Likya Yolu benzeri kayalıklardan, ihtiyar bilge ağaçların arasından, öteki mağaralara da uğrayarak yaklaşık 2-2.5 saat yürünerek Ilgarini'ye ulaşılır. Zaman zaman kısa düzlükler vardır ve buralarda çok hoş mola yerleri bulunur.
Yol boyunca çok çeşitli mantarlar gördükten sonra Mantar Mağarası'na vardık. Buraya tahtadan merdivenlerle inilir. Çürümeye başlamış merdivenlerdeki yosunlar yine ortama masalsı bir hava vermişlerdir. Birkaç merdiven sayesinde mağaraya girdik. Mağaranın ortasında dev bir mantarı anımsatan bir dikit var. İyice serinleyip yola devam ettik. İkinci mağaraya vardık. Burası Ejder Çukuru ya da Ejder Kuyusu denilen yerdi. Buralarda cazibeyi artırmak için de böyle isimler verilir. Ejder Çukuru'na Ümit birkaç taş attı; sesi epey bir süre sonra geldi. Bazıları, ilk aşamada mağaranın 150 metrelik derinliği olduğunu söylemekteler. Bu tehlikeli mağaraya girilemiyor; içine taş atıp oradan ayrıldık ve büyük hedefe yöneldik.
Ilgarini, 1250 metre yüksekliktedir. İçindeki sarkıt ve dikitlerin 1 milyon yıllık olduğu söyleniyor; gerçi rehberimiz bunlar dünya yaratıldığında böyle yaratılmışlar diyerek çok "bilimsel" bir açıklama yaptı bize!!.. Tarihin derinliklerinde burası bir yerleşim alanı olarak kullanılmış; dini mekanlara da rastlanmış. Romalılar, Bizanslılar burada yer almışlar ama öncesi de elbette vardı; insan yaşantısının izleri bağlamında M.Ö. 2000 yıllarına dek inilmektedir. İçeride mezarlar vardır; kemikler etrafa saçılmışlardır. Mağarada kilise şapeli bile görmek mümkün. İlerleyince kafa lambaları müthiş bir görsellik sunar; mağara duvarlarında birçok damlacık vardır ve ışıklar bunlara vurunca fosfor ya da pırlanta gibi parıldarlar; insan, sürrealizmin tam ortasındadır, gerçek olanla gerçek olmayan birbirine karışır. Bir ara lambaları söndürüp eğer ışık olmasa nasıl buradan çıkarızı konuştuk ki tek yok yerde sürünmektir, çünkü ışıksız görüş sıfırdır!.. Kısacası orada kesinlikle ışıksız kalmamak gerekir!.. Biz kask takmadık ama kask takmak her zaman daha zekice olur.
Bu mağarayı yılda 2000 turist geziyormuş derler. Çok kaba bir hesapla ayda 160 kişi desek, günde ortalama 5-6 kişi eder. Grup halinde gelindiğinden buraya gelip de hiç kimseyi görmemek istatistiki olarak çok açıktır. Biz gittiğimizde de hiç kimsecikler yoktu. Rehber Ümit, ayda bir kez rehberlik yaptığını belirtti. Pek geleni gideni olmayan vahşi bir yerdir orası. O ziyaretçi rakamları da kesinlikle güvenilir değildir. Rehberimiz, 2.5 saati çıkış, 1.5 saati dönüş olan süre boyunca bir kez su içti; suyu mağaraya saklamış. Ayakkabısı Converse ayakkabıydı ve kot pantolonluydu, biz terlerken o hiç terlemedi!.. Herhalde vücudu ortama alışkındı.
Ilgarini'nin gidiş parkuru sık ormanlıdır; bölge göç verdiğinden tarlalar terk edilmekte ve orman her yerde hakimiyetini kurmaya devam etmektedir; ormanın saltanatı bizim de istediğimiz bir sonuçtur. Emperyalizm, eğer orman tarafından yapılıyorsa bu son derece kabul edilebilir bir işgal türüdür!.. Ormanın ağaçtan orduları tüm dünyayı ele geçirip dev bir imparatorluk kuracaksa buna benim hiçbir itirazım olmaz, Jül Sezar'a, Atilla'ya, Napolyon'a, Büyük İskender'e, Hitler'e, dünya hakimiyeti kurmak isteyen herkese itirazım olur ama Ormana olmaz!.. Ormanın emperyalizmi her zaman arzu ettiğim bir emperyalizmdir; çünkü orman sömürmez; alıcı değildir, vericidir; yaratır, verir; sizden sadece sevgi bekler; asla sömürmez. Aşağıdaki fotoğrafta Bartın'daki Netta Pide salonu sahibi Fikri beyin kurduğu "Omuz köprüsü" görülmektedir. Horma Kanyonu 2. Kademeye çıkış bu noktadan olur. Teknik raporlarda 7 şelaleden bahsedildiğine göre bu kanyon 7 kademeli bir kanyondur. Ben 2. kademe derken, teçhizatsızlığımıza oranla kademe diyorum.
Ilgarini artık gerilerde kalmıştı. Kuru üzüm, fındık fıstık tarzı atıştırmalar ve kısa molalar verip inişe geçtik. İnişi Topdüz rotasından yaptık. Bu rota epeyce dik ve kayalıklıdır, ama daha kısadır; buradan iyi bir yukarı çıkışla mağara sadece 1 saat sürer; bu rota da işaretlenmiştir; ama dediğim gibi öyle yerlere gelinir ki, işaret görseniz bile geri dönmek istersiniz, çünkü ortada yol yoktur, çalılar vardır sadece!.. Sorkun yaylasına vardığımızda Ilıca'dan sonraki 2. hedefimizi de tamamlamış olduk; yolda ölü bir yılan da gördük. Yol boyunca Nazım hoca video çekimleri yaptı ve inişte, Amazonsal ormanın düzlük birkaç yerinde şiir okudu. Rehbere 100 lira verdik ve vedalaşarak, teşekkür ederek iyi şanlar dileyip 3. hedefe yöneldik. Bu hedef Bakacak kayasıydı.
Valla mahallesinin içinde arabayı park edip yürüyüşe başladık, orman içine girip 1.5 km ilerledik. Valla mahallesi, Muratbaşı köyüne bağlıdır. Yaklaşık 20 dakika sonra Bakacak kayasının üzerindeydik. Buraya demirden bir merdiven yapılmış; birkaç kademeden sonra terasa varılır; daha önce düşerek uçuruma yuvarlanan olduğundan güvenlik açısından iyi bir hizmet olmuş. Bu seyir tepeden aşağıya bakıldığında insan ürperir; kuşlar aşağılarda uçmaktadırlar. Burası 548 metrelik tırsıtıcı bir uçurumdur. Valla'nın yüksekliği ise 1200 metredir. Rehber bizi oraya çıkarabileceğini söyledi, ancak zaman yeterli değildi. Oraya çıkılınca söylenen doğruysa sürüne sürüne bir uçurumun başına gelinip aşağıya, yani 1200 metrelik korkunç ve dipsiz izlenimi veren uçuruma, sarp kayalıklara bakılabiliyormuş, eğer cesaret varsa tabii!.. Kartal, akbaba ve doğan gibi yırtıcılar için bu sarp kayalıklar mükemmel yuvadırlar. Sola, Kayadibi köyüne taraf bakıldığında aşağılarda Kanlıçay görünür. Sağa bakıldığında ise Azdavay'dan gelen Devrakani çayı görülür. Bunlar Valla önünde buluşup elele tutuşarak iki haşarı arkadaş gibi kanyonun içinden maceralar eşliğinde eğlenerek, kayaları oyarak ilerler ve Cide'ye, kuzeye doğru 12 km yol alırlar; oradan Karadeniz'e dökülürler. Valla Kanyonu için dünyanın 2. büyük kanyonu derler; fakat bu çok önemli değildir, çünkü sıralamalar değişir. Ben en büyüğünün Arizona'daki Büyük Kanyon olduğunu sanırdım. Valla'nın 1200, oranın 1800 metre derinliği vardır ve uzunluğu 466 km'dir. Ama bir kanyon daha bulunmuştur; ismi Yarlung Tsangpo'dur. Ölçüleri dudak uçuklatır. Tibet'in ulaşılmayan bir bölgesindedir; Tibet zaten yabancılara tamamen kapalıdır; gitmek isteseniz de gidemezsiniz, ancak kaçak giriş yapılabilir!..
Valla Kanyonu seyir terası olan Bakacak zirvesiyle birlikte 3. hedef de tamamlandı ve Park Ilıca'ya geri döndük. Artık akşam 19.00'dan sonra şelalede yıkanmak geleneksel hale gelmişti. Yangınlı ufuklar göklerde son çırpınışlarını yaparken biz şelalenin soğuk sularında alacakaranlıkta yeniden dirildik. Su, maharetli elleriyle bize soğuk bir masaj yaptı. Sudan çıkışta hiç üşüme olmuyor, tersine sağlam bir diriliş, sanki gün boyunca hiç yürünmemiş hissi yaşanıyordu. Aklımız, akşam yapılacak olan ızgara köftelerdeydi. Ancak köfteleri pek beğenmedik, etin tadı farklıydı; normalde 4 tane yiyebilecekken 2'şer tane yedik; tekrardan tavuk kanat alıp onları yedik. Bir de siyah renkli bir ot çorbası içtik ve ben bunu beğendim; ayrıca karpuz ve kirazlı kırmızı şarap da güzeldi; ertesi günkü aktivite daha light olacak şeklinde düşündüğümüzden alkol yasağını kaldırdık. Geceyarısına kadar köy odası benzeri yerde sohbet edip yarınki hedef için enerji topladık; Samanyolu'nun büyüleyici bulutsuluğu altında küçük birer molekül gibi durup yukarıyı izleyerek ormanın derinlerinden gelen ceylan çığlıkları eşliğinde yattık.
18 Temmuz Pazar sabahı ilk önce Ayazma denilen Roma hamamını gördük. Burada Jale, kırmızı bir yılan görerek küçük çaplı bir çığlık attı. Tesisin ve arazinin sahibi Sabri bey de burada çok yılan olduğunu söyledi. Ayazma'dan Horma Kanyonu'na yöneldik. Park Ilıca'nın köpeği peşimize takıldı; birkaç kez ormanın derinlerinden gelerek bizi korkuttu; sanki içerilerde bir şey görmüş gibi oradan apar topar kaçtı. Kanyon girişine vardığımızda şelalenin döküldüğü yer 10 metre kadar aşağıda kalmıştı. Kanyonun içine doğru inişe geçtik. Birkaç kişiden oluşan bir aileye rastladık. Kanyona girecek uygun kıyafetimiz yoktu; mayo dahi almamıştık. Kanyon, 4 km öteden kademe kademe aşağıya iniyordu; nizami olarak 7 kademe vardı. Bizim olduğumuz nokta, Ilıca şelalesinin üzerinde, şelalenin döküldüğü noktadan 40-50 metre kadar içerdeydik. Kademe kademe yükselmek gerekiyordu. İlk kademe için sudan geçip yükselmek kaya tırmanışı yapmadan mümkün değildi; zaten sudayken kayaya boltu çakmak da olmazdı galiba. Sağdan, ancak yardımlaşmayla ya da sağlam parmak çekişleriyle çıkılabilecek bir olasılık vardı. Tereddütteydik.
Bartın'da Netta Pide salonunun sahibi olan Fikri bey yukarıdan epey bir çaba göstererek aşağıya indi. Son derece efendi biriydi ve yukarıdaki güzellikleri görüp çekmelisiniz dedi. Epeyce ısrar etti ve onun ısrarlarıyla çıkışa geçtik. Bir köprü kurdu; omzuma basın dedi, bizimkiler basmamakta direndiler, ayıp olur dediler. benim bacağım biraz uzun olduğundan bana gerek kalmadı. Bu arada inişte de ben köprü oldum ve Fikri bey omzuma bastı; sonradan espriyle karışık kaç kilosunuz dedim, 109 dedi! Olduka iri yarı bir arkadaştı. Onun sayesinde ağaçlara tutunarak 10 metrelik uçurumdan tehlikeli ve "hata-affetmez" bir yatay geçiş yapıp 1 kademe (7 kademeden farklı olarak) yükselmiş olduk ve bu 2. kademede enfes bir mazara daha karşımıza çıktı. Bazı geçiş yerlerinde Fikri bey elini koyup basamak yapıyordu; kaygan kayada duracak bir nokta yaratıyordu, yoksa kayıp kazan denilen yerlere, fırıldak gibi dönen su çukurlarına düşülürdü. Kayaların üzerindeki beyaz alanlar müthiş kaygandı ve onları kazıyıp siyah alana dönüştürüyorduk ki kayma olmasın. Pantolonumuzu sıvamıştık. Bir noktadan sonra tamam dedik; suya düşebilirdik, makine ıslanabilirdi. Ayrıca suya düşerken kask olmadığından son derece tehlikeliydi. Fikri bey de fazla ötelere gitmemişti ama kaç kademe çıkarsanız o kadar büyüleyici yerler karşınıza çıkar dedi. Bizim oralardaki güzellikleri görmemizi istemesindeki içtenliği takdir ettim, oradaki muhteşem ortamı paylaşmayı heyecanla istiyordu. İnsanımızın bazen böyle harika samimiyeti olur; bunda ne çıkar vardır ne art niyet; büyük bir saflıkla ve iyiniyetle bizim oraya çıkmamızı ve daha da ilerlere gidip fotoğraflamızı istemesi günün en güzel anlarından biriydi. Böyle hoş bir şeyi başka bir ülkede bu içtenlik düzeyinde bulabileceğimizi hiç sanmıyorum. Fikri beye teşekkür edip tokalaşıp vedalaştık.
Kediler ağaca tırmanırlar ve bazen de ağaçta kalırlar, çünkü iniş her zaman daha zordur ve kazalara daha açıktır. Bizimki de biraz böyle oldu ama kazasız belasız Horma Kanyonu 2. kademeden inip tesislere geri döndük. Biri hariç bütün hedeflere ulaşılmış oldu. Bu da Karabük yakınlarındaki Eskipazar - Hadrianapolis antik kentiydi ki ona da Pazar günü dönüş yolunda uğradık ve etkinliği tamamladık. Karabük'te başlayan şiddetli yağış antik kente de varmıştı. Bu antik kent çok geniş bir alana yayılmış. Oradaki taş ocağından çıkan taşlarla da Anıtkabir yapılmış.
Böylece, yıllardan beri aklımda olan bir şeyi de gerçekleştirmiş oldum. Bir kapıyı açmanın en güzel yanı, artık o kapının ardında ne olduğunu bilmektir ve o kapıyı yeniden açıp içeri girmek kolaylaşmıştır. Eskiden Ilıca Şelalesi'nde yüzmek çok uzaklardaydı, şimdi yanı başımızda!.. Bir gün gelir de Samanyolu'ndaki gezegenlere gidersek, oralar da uzak olmaktan çıkarlar; nereye adım atmışsak, artık orası sonsuza dek bize gelmiş, bizim olmuş demektir...
Etkinliğin sonunda Yahya hocanın meşhur sözünü tekrarladık: "İyi ki gelmişiz yaw!"
Nazım Hikmet'ten bir şiir alıntısı ve sonra da bir müzikle yazımı sonlandırıyorum; Yaşamaya Dair:
"Yani, öylesine ciddiye alacaksın ki yaşamayı,
Yetmişinde bile mesela, Zeytin dikeceksin,
Hem de öyle çocuklara falan kalır diye değil,
Ölmekten korktuğun halde ölüme inanmadığın için,
Yaşamak yani ağır bastığından."
Edith Piaf'tan bir müzik: Padam, Padam
Mehmet Murat ildan
